Kinderen die terugkwamen: een blik op het mysterie van het bewustzijn

Een tijdje geleden viel mijn oog op een artikel in Mind Matters, een online magazine over de wetenschap van bewustzijn. Het bracht me terug naar een vraag die al jaren in mijn hoofd rondspookt: Wat kunnen kinderen ons vertellen over bijna-doodervaringen (BDE's)?

Het artikel beschreef het indrukwekkende verhaal van Katie, een meisje van zeven uit Idaho. In 1982 verdronk ze bijna in een zwembad. Toen ze eindelijk gereanimeerd werd, bleek haar hart negentien minuten stil te hebben gestaan, dus geen zuurstof voor de hersenen. De kinderarts, dr. Melvin Morse, zag wat elke arts vreest: wijdopen, gefixeerde pupillen – meestal een teken van onomkeerbare hersenschade.

Maar Katie herstelde, tegen alle verwachtingen in. Toen Morse haar een paar dagen later terloops vroeg wat ze zich herinnerde, was hij totaal niet voorbereid op haar reactie: "Bedoelt u toen ik de hemelse Vader zag?"

Toegegeven: toen ik voor het eerst over BDE's bij kinderen las, was ik een beetje sceptisch. Bij volwassenen kunnen ervaringen beïnvloed zijn door culturele verwachtingen, religieuze verhalen, of wat we simpelweg hebben gelezen. Maar kinderen? Vooral heel jonge kinderen die nauwelijks iets van religie weten?

Katie's verhaal staat niet op zichzelf. Ze vertelde tot in detail hoe ze haar lichaam had zien liggen en hoe de artsen druk bezig waren. Ze beschreef wat ze deden, hoe ze eruitzagen. Daarna sprak ze over een tunnel, een begeleidende engel, en hoe ze zelfs even thuis kon kijken – haar broer zag spelen en haar moeder in de keuken, zonder dat ze haar konden zien.

Dr. Morse was zo geraakt dat hij zijn hele carrière wijdde aan het bestuderen van BDE's bij kinderen. In 1985 interviewde hij met collega's zesentwintig zwaar zieke kinderen in het Seattle Children's Hospital die op het randje van de dood hadden gestaan. Tweeëntwintig van hen rapporteerden dat ze zich bewust waren dat ze aan het sterven waren: ze verlieten hun lichaam, zagen een prachtig licht en ontmoetten familieleden.

De reden dat deze kinderverhalen zo interessant zijn voor onderzoekers is precies wat ze missen: culturele bagage. Een driejarige kent nog geen uitgebreide religieuze doctrine. Een vijfjarige heeft nog nooit boeken gelezen over tunnels en licht. En tóch komen de ervaringen van deze kinderen consistent overeen.

Recent wetenschappelijk werk bevestigt dat de BDE’s van kinderen veel lijken op die van volwassenen, maar vaak eenvoudiger zijn. Ze beschrijven een vreedzame duisternis, een ‘weten’ zonder te denken, en ervaren veranderingen in tijd. Pijn is weg, ze zien een licht en gaan erin.

Een studie uit 1985 liet zien dat vier van de zeven overlevende kinderen na een hartstilstand of coma een BDE rapporteerden. Daarbij ging het om uit het lichaam treden, reizen door een tunnel of over een trap, en een bewuste keuze maken om terug te keren. Ik vond het verbazingwekkend dat zes andere patiënten die beademd werden en zware medicatie kregen géén enkele herinnering aan hun periode van bewusteloosheid hadden.

En toch blijven een aantal bekende figuren (zonder namen te noemen) beweren dat BDE's het gevolg zijn van medicatie of zuurstoftekort in de hersenen.

Wat me nog het meest verbaast, zijn de details waar kinderen over praten en die dan later blijken te kloppen. Katie kon artsen beschrijven die ze nooit eerder had gezien. Andere kinderen vertelden over gebeurtenissen in andere ziekenhuiskamers, of zelfs thuis bij hun familie – details die bevestigd werden, maar die ze onmogelijk hadden kunnen weten terwijl hun lichaam in coma lag.

Dr. Jeff Long van de Near Death Experience Research Foundation stelt dat de BDE's van kinderen overtuigend aantonen dat deze ervaringen losstaan van geloof of cultuur. De kinderen hebben nog geen ‘vooraf ingestelde’ verwachtingen die hun ervaring kunnen vervormen.

De BDE's van jonge kinderen zijn dikwijls concreter en minder filosofisch dan die van volwassenen. Een zevenjarige zal geen diepe inzichten rapporteren over het universum. Ik vermoed ook dat kinderen van die leeftijd Elvis Presley niet kennen of een fascinatie hebben voor een of andere religieuze figuur. Maar wat ze wél melden, is opvallend consistent: troostende zaken zoals overleden huisdieren of familieleden die het kind nooit heeft gekend, soms zelfs andere levende mensen.

En dan is er één element dat ik bijzonder vond: het levenspanorama. Bij heel jonge kinderen komt een uitgebreide 'life review' zelden voor – logisch, hun leven is net begonnen! Maar oudere kinderen en tieners rapporteren wel degelijk 'flashbacks' van hun korte leven.

Een meisje van vijftien zag beelden van haar verleden boven zich zweven terwijl ze met twee lichtfiguren door een tunnel ging. Maar ze zag ook toekomstbeelden – hoe haar familie zou reageren op haar dood. Deze 'flashforwards' komen ook bij volwassenen voor, maar zijn ongelooflijk opvallend bij tieners.

P.M.H. Atwater

En wat gebeurt er met hen nadat ze zo'n BDE hebben gehad? Onderzoeker P.M.H. Atwater, die meer dan 270 pediatrische BDE’s bestudeerde, beschreef vijf aanpassingsfasen. Het kind herstelt niet alleen fysiek, maar verwerkt ook de diepgaande spirituele ervaring.

Het meest opvallende is hoe deze kinderen veranderen, net zoals volwassenen die een BDE kregen. Ouders rapporteren dat ze ongewoon volwassen, kalmer en meer ontspannen worden. Ze krijgen vaak een dieper inzicht in anderen en een sterkere empathie. Sommigen ontwikkelen zelfs 'atypisch leren' – ze pakken vaardigheden op in een volgorde die niet past bij de normale ontwikkeling.

Ik ben geen neurowetenschapper. Ik ben gewoon iemand die gefascineerd is door de vragen die dit hele gebeuren oproept over de aard van het bewustzijn.

Als een driejarig kind, dat nauwelijks een taal kent, complexe, geverifieerde ervaringen kan rapporteren tijdens klinische dood, wat zegt dat dan over de link tussen onze hersenen en ons bewustzijn?

De gangbare theorie is dat bewustzijn een bijproduct is van de hersenen. Maar hoe kunnen deze kinderen heldere, coherente ervaringen hebben op momenten dat hun hersenen geen meetbare activiteit vertonen? Hoe zien ze details buiten hun lichaam, op andere plekken?

Zonder de filters van culturele conditionering, zonder de complexe psychologische verdedigingsmechanismen van volwassenen, vertellen kinderen simpelweg wat ze ervaren met verrassende helderheid.

Ik heb de antwoorden niet. Maar het verhaal van Katie – en de honderden vergelijkbare verhalen – verdient het om serieus genomen te worden. Deze kinderen zijn niet geïndoctrineerd. Ze hebben geen boeken gelezen over wat ze moeten zien. Ze vertellen simpelweg wat er met hen is gebeurd op die drempel tussen leven en dood.

En misschien, heel misschien, hebben deze jonge getuigen ons iets opmerkelijks te leren over de ware aard van wie we zijn – iets wat veel verder reikt dan ons fysieke lichaam.

Noël