Een fenomeen dat mij blijft fascineren, wordt aangeduid met de wetenschappelijke term "terminale luciditeit." Ondanks deze klinische benaming, heeft het onmiskenbaar een diepe spirituele betekenis. Het impliceert dat bewustzijn meer is dan slechts een product van de hersenen.
Terminale luciditeit, waarbij ernstig zieke of geestelijk gehandicapte patiënten vlak voor hun overlijden onverwacht mentale helderheid vertonen, suggereert dat er aspecten van bewustzijn zijn die onze huidige wetenschappelijke kennis te boven gaan. Voor mij wijzen deze momenten op een grotere realiteit waarin bewustzijn een zelfstandige en blijvende kwaliteit heeft, los van louter biologische processen.
Ondanks dat het door de geschiedenis heen en in verschillende culturen voorkomt, is terminale luciditeit (TL) nog steeds slecht begrepen. Naar schatting sterft 43 procent van de mensen die deze korte helderheid ervaren binnen 24 uur, en 84 procent binnen een week. Hoewel het vaak wordt gerapporteerd bij oudere mensen met vergevorderde dementie, komt het ook dikwijls voor bij terminaal zieke kinderen (zie een paar voorbeelden verderop).
Terminale luciditeit roept interessante vragen op over ons begrip van leven en dood. Als bewustzijn zich zo levendig kan manifesteren bij mensen wiens hersenfunctie ernstig is aangetast, wat zegt dat dan over de aard van bewustzijn zelf? Het daagt het reductionistische standpunt uit dat mentale processen strikt gelijkstelt aan hersenactiviteit. In plaats daarvan opent het de deur naar een ruimere visie op bewustzijn als iets dat misschien buiten het fysieke rijk bestaat. Dit perspectief biedt niet alleen troost bij de confrontatie met sterfelijkheid, maar nodigt ook uit tot een herwaardering van de verbondenheid van geest, lichaam en ziel.
Een veelvoorkomend voorbeeld van een situatie waarin terminale luciditeit optreedt, is bij dementie. Dementie is een verzamelnaam voor een groep symptomen die de cognitieve functie van het individu ernstig aantasten, zoals geheugenverlies, verwardheid en het verlies van probleemoplossende vaardigheden. Ondanks dat het door de geschiedenis heen en in verschillende culturen voorkomt, is terminale luciditeit (TL) nog steeds slecht begrepen. Hoewel het vaak wordt gerapporteerd bij oudere mensen met vergevorderde dementie, komt het ook dikwijls voor bij terminaal zieke kinderen.
Al sinds de 19e eeuw beschrijven verhalen van familie, verzorgers en zorgverleners hoe sommige mensen met dementie plotseling helder worden. De persoon is totaal onverwacht in staat om een zinvol gesprek te voeren, herinneringen te delen die men dacht kwijt te zijn, grappen te maken en zelfs maaltijden te bestellen.
In 2011 schreef Titus Rivas een samenvatting van een artikel over dementie, waarin Nahm en Greyson opmerkten dat ‘het brein van patiënten met dementie kort voor hun dood onherstelbaar beschadigd is. Men zou dus niet verwachten dat zulke patiënten opeens weer helder kunnen worden, aangezien de aftakelende hersenen vlak voor het overlijden niet opeens wonderbaarlijk herstellen. Terminale luciditeit bij deze patiënten suggereert echter dat dementie kennelijk niet neerkomt op de vernietiging van het geheugen, maar slechts op een aantasting van de normale toegang ertoe. Dit lijkt te impliceren dat het geheugen in de eerste plaats een geestelijke en geen neurologische grootheid is.’
Een paar voorbeelden:
Halverwege de jaren negentig, toen haar gezichtsvermogen snel achteruitging en haar geheugen afnam, verhuisde mijn grootmoeder van moederskant, Marjolein, naar een verzorgingstehuis, nadat ze een reeks mini-beroertes had gehad en de diagnose vasculaire dementie had gekregen. Vanaf dat moment begon haar gedrag te veranderen – deze keurige, correcte, beleefde en warme vrouw, die decennialang een steunpilaar was in welke gemeenschap ze zich ook bevond, zag haar persoonlijkheid verdraaid en getransformeerd door dementie, en ze werd paranoïde, agressief en verbaal beledigend. Haar kortetermijngeheugen was weg, en de rest was fragmentarisch. Ze wist nog net wie wij, haar familie, waren, maar de laatste paar jaren, boos, depressief en verward, wilde ze geen mensen meer zien. We bezochten haar toch, zittend naast haar terwijl ze wilde sterven. In oktober 2004, werd ze opgenomen in het ziekenhuis nadat ze was ingestort door een urineweginfectie. Een week lang was ze nauwelijks bij bewustzijn, maar op de zondag dat mijn ouders, neef en ik haar bezochten, zat ze rechtop in bed en glimlachte toen we binnenkwamen. De volgende twee uur lachte en grapte ze, volledig cognitief, coherent ... helder. Een leven vol herinneringen was teruggekeerd, en we maakten er gebruik van terwijl ze ons verhalen vertelde over haar verleden. Mijn moeder, die veel van die verhalen kende, bevestigde ze stilletjes. Haar grappige, welsprekende, levendige moeder was teruggekeerd. "Het kwam allemaal in één keer bij haar terug", herinnert mijn moeder zich. Nadat we die middag vertrokken, gleed mijn grootmoeder terug in een semi-bewuste toestand, wist al snel niet meer wie mijn moeder was, en stierf binnen enkele dagen.
De 9-jarige Mark met vergevorderde hersenkanker was al enkele weken in een semi-comateuze toestand. Hij had het vermogen om te communiceren verloren en reageerde meestal niet, behalve op basisreflexen. Zijn familie bereidde zich voor op het einde, omdat zijn toestand gestaag verslechterde. Op een avond, terwijl de familie om zijn bed verzameld was, opende Mark plotseling zijn ogen en werd alert. Tot verbazing van zijn ouders en broers en zussen begon hij duidelijk en coherent te spreken. Hij uitte zijn liefde voor elk familielid, deelde herinneringen aan gelukkigere tijden en maakte zelfs een paar grappen, waarbij hij een niveau van bewustzijn en cognitieve functie vertoonde dat al maanden niet meer aanwezig was. Deze periode van luciditeit duurde ongeveer twee uur, waarin de familie zinvolle gesprekken met hem kon voeren. Mark leek vredig en vertoonde geen tekenen van pijn of ongemak. Na deze korte periode van luciditeit viel hij terug in een niet-reagerende toestand en overleed vredig de volgende ochtend.
Tara was een 12-jarig meisje met gevorderde stofwisselingsziekte. Ze had een langdurige mentale achteruitgang doorgemaakt. Ze was al maanden niet in staat om te communiceren en bracht het grootste deel van haar tijd door in een vegetatieve toestand. Haar familie zorgde voor haar en had zich erbij neergelegd dat ze haar geestelijk al verloren hadden.Op een namiddag, terwijl haar ouders naast haar bed zaten, opende Tara plotseling haar ogen en keek haar moeder recht aan. Ze begon te praten, iets wat ze al maanden niet meer had gedaan. Ze uitte haar dankbaarheid voor de zorg en liefde die haar familie haar had gegeven. Ze sprak over herinneringen aan vakanties en leuke momenten die ze samen hadden beleefd. Haar woorden waren vol emotie en helderheid, alsof ze weer volledig aanwezig was. Deze heldere periode duurde ongeveer een uur. Haar familie luisterde aandachtig en genoot van deze onverwachte en kostbare momenten van verbondenheid. Na deze korte fase van helderheid verviel Tara weer in haar vorige toestand en overleed ze de volgende nacht vredig in haar slaap. Deze voorbeelden laten zien dat zelfs wanneer de hersenen ernstig beschadigd zijn, er soms een kortstondige herleving van bewustzijn kan optreden. Dit biedt een unieke kans voor afscheid en het delen van gevoelens die anders misschien onuitgesproken zouden blijven. Terminale luciditeit biedt vaak een waardevol moment van communicatie en emotionele uitwisseling tussen de stervende persoon en hun dierbaren. Zulke momenten bieden troost en helpen families om met het verlies om te gaan, terwijl ze de complexe en weinig begrepen relatie tussen de hersenen en bewustzijn aan het einde van het leven benadrukken.
De conclusie is dat de precieze oorzaak van terminale luciditeit onbekend blijft en een uitdaging vormt voor de medische en wetenschappelijke gemeenschap. Het roept vragen op over de aard van het bewustzijn en de veerkracht van de menselijke geest, zelfs in de laatste momenten van het leven. Het fenomeen benadrukt het belang van holistische benaderingen in de zorg voor stervenden, waarbij niet alleen aandacht wordt besteed aan lichamelijke symptomen, maar ook aan de mogelijke psychologische en spirituele ervaringen die zich kunnen voordoen. Terminale luciditeit herinnert ons eraan dat het leven, zelfs in zijn laatste fasen, onverwachte momenten van verbinding en spirituele betekenis kan bieden.
Als u of een familielid het fenomeen van terminale luciditeit heeft meegemaakt, vragen wij u vriendelijk om contact met ons op te nemen: noelvan@gmail.com
Je vindt op YouTube heel wat informatie van, en voorbeelden over terminale luciditeit:
Kijkeerst hier hoe je Nederlandse ondertitels bij de beeldfragmenten kunt krijgen:
https://www.youtube.com/watch?v=xKBcE4KhFPc: Hartverwarmend moment: Alzheimerpatiënt herkent haar dochter en zegt 'Ik hou van je:
https://www.youtube.com/watch?v=5MRU4XkxeA0: Herinneren voor je sterft: Het mysterie van terminale luciditeit.
https://www.youtube.com/watch?v=ud77u9xuDro: Onverklaarde eind-van-het-leven luciditeit bij dementiepatiënten
Noël Van Herreweghe
Naar aanleiding van dit artikel kreeg ik een mail van de heer De Vylder. Ik publiceer zijn verhaal met zijn toestemming;
Op 9 september werd mijn moeder begraven. Het was een uitzonderlijke vrouw. Ze leefde zo graag. Ze bezat niets en als ze iets had gaf ze het aan de anderen. Ze heeft op haar ééntje vier kinderen groot gebracht die allemaal universitaire studies gedaan hebben. Het contact met de kinderen is later wel totaal verbroken en ik bleef alleen met moeder achter. Wij hebben ons eigenlijk voor mekaar steeds weggecijferd. Soms waren er wel eens spanningen maar uiteindelijk kwamen we er wel. Wij waren twee handen op één buik.Moeder is ook nooit ziek geweest. Een rolstoel of een arm geven daar was ze te fier voor.Ze had wel een chronische ziekte, nl. een groott tekort aan bloedplaatjes.Maar zij lachte steeds alles weg. “Als ze mij moeten hebben, zullen ze mij wel komen halen…”Een jaar geleden is ze echter beginnen sukkelen. Ze had verschrikkelijke rugpijn. Blijkbaar was er een wervel gebroken en eigenlijk bijna compleet weg. Je zag dat ze kleiner werd maar ze deed steeds verder. Als ik eens iets durfde te zeggen daarover of over haar blauwe plekken, dan werd ze erg boos dus ik zweeg.Haar dagen waren steeds goed gevuld. Wassen, strijken, eten koken (dat deed ze zo graag) en op de computer bezig zijn.Maar plots ging dat alles niet meer. Ze was op en kwam zelfs niet meer buiten.Ze vertelde mij dat de pijn die ze bed even erg was als bij een bevalling. En met die pijn is ze maanden blijven rondlopen. Ze ging ook nooit liggen. Soms eens zitten in de zetel maar dan had ze al gauw schuldgevoel omdat ze met niets bezig was.Een maand geleden vroeg ze dan zelf om naar het ziekenhuis te kunnen gaan. Een operatie aan de wervel was noodzakelijk want anders zou zij verlamd kunnen worden. Alleen was er het grote risico dat zij er zou in blijven vanwege het te kort aan bloedplaatjes. Bovendien klaagde ze al maanden over een geblokkeerde stoelgang. Er bleek een tumor te zitten waarvan we nooit geweten hebben of die primair was ja of neen.OK, moeder wordt geopereerd. De operatie verloopt goed. Daarna zou zij drie weken naar de bestraling moeten komen.Er was wel iets aan de hand met moeder. Constant hoorde zij aan één oor doodsklokken en religieuze muziek. Wij hebben er nog grappen over gemaakt. Maar het was iets blijvends.De pijn was niet weg. Ze kwam wel nog eens naar huis voor vijf dagen maar ze kon niet meer.Buiten die muziek waren er nog rare dingen. Verschillende keren per dag vroeg zij mij of ‘haar stem niet anders klonk’. Ze zei ook heel helder van geest te zijn en alles wat ik voor haar klaar maakte smaakte haar enorm, meer dan normaal.Dit weekend is ze dan heel snel achteruit gegaan en is ze in haar slaap overleden. Ze had geen pijn meer. Ze kreeg enorm veel pijnpleisters en medicatie.Ik probeer alles een plaats te geven. Ik probeer mij sterk te houden. Ik was haar lievelingszoon en ze zou veel verdriet hebben moest ik mij laten gaan. Had ik pijn, dan voelde zij die ook. Had ik verdriet dan voelde zij die ook.Ik ben een sterke believen dat het niet ophoudt bij de dood. Ik geloof dat ze mij kan zien en volgen en dat we elkaar zullen terug zien.Maar ik heb een gesprek gehad met de dokter die haar opgevolgd heeft en ze zei ook dat het niet ok was met die doodsklokken, die muziek… En ik vond het ook raar dat haar zintuigen zo geprikkeld waren in die laatste week.Ik volg jouw werk. Ik heb reeds veel gelezen over BDE. Alleen dit vind ik zo onverklaarbaar. Hoe kan het dat iemand twee weken lang in zo een overgangsfase leeft en toch nog de kracht hebben om naar huis te komen en nog een fijn aantal dagen te hebben ondanks de pijn?
L. De Vylder
Comentarios