Bewustzijn is een mysterie. Waar komt het vandaan? Wat is het eigenlijk? Controleren wij ons bewustzijn of controleert bewustzijn ons? Zijn dieren bewust?, planten?, planeten?, het universum? Bewustzijn roept meer vragen op dan een genie kan beantwoorden, maar gelukkig wordt het wél geprobeerd.
Psycholoog Edward F. Kelly (Universiteit van Virginia, VS) en onafhankelijk onderzoeker Paul Marshall hebben nu al voor de derde keer uitmuntende wetenschappers gevraagd om elk een essay te schrijven over dit onderwerp, ieder vanuit zijn eigen discipline. Het resultaat is “Consciousness Unbound”, een dikke pil, fascinerend van begin tot eind. Een meesterwerk, volgens Eben Alexander, en John Cleese zegt dat hij door het werk van Kelly en kompanen ervan overtuigd is geraakt dat het bewustzijn niet in ons brein zit, maar elders, en dus de dood kan overleven. De ondertitel van het boek is duidelijk: “Liberating mind from the tyrrany of materialism.”
Deze turf van 515 dichtbedrukte bladzijden omvat elf hoofdstukken die ik in de komende maanden zal bespreken en we beginnen met een onderwerp en een auteur die ons bekend zijn. Psychiater Bruce Greyson heeft het over bijna-doodervaringen (bde), die hij al een halve eeuw bestudeert. Wat heeft bde te maken met bewustzijn? Veel. Wie een bde heeft gehad is zich niet alleen bewust dat er meer bestaat dan het waarneembare en het tastbare, en kijkt daardoor heel anders tegen ook het dagelijkse leven aan. Egocentrisme ruimt baan voor empathie. Geld, succes, status, aanzien en dergelijke zijn ineens van veel minder belang, de belangstelling voor het spirituele explodeert. Mensen veranderen na een bde zodanig dat echtscheidingen of relatiebreuken vaak voorkomen omdat de partner niet meer mee kan. “Dit is niet meer de persoon waarmee ik ben getrouwd.”
Eerst vertelt Greyson wat bde’s zijn, daarna argumenteert hij waarom ze ernstig moeten worden genomen en niet zomaar kunnen worden wegverklaard. Omdat het publiek van Ponto3 vertrouwd is met de kenmerken van bde, zal ik daar niet op ingaan, maar me toespitsen op minder bekende aspecten die Greyson toelicht.
Er zijn studies gedaan naar mensen die een bde hebben gehad, en daaruit blijkt dat zij niet verschillen van mensen die geen bde hebben gehad. Met andere woorden: bde’ers zijn normale mensen, je moet dus niet gek of geniaal zijn om de ervaring te hebben, het kan iedereen overkomen. Het is ook niet van belang in welke cultuur je bent opgegroeid en of je al dan niet deze of gene godsdienst aanhangt. Wel is het zo dat die factoren de waarneming kunnen kleuren. Als een bde’er een aanwezigheid heeft gevoeld zal een christen daarin eerder Jezus herkennen en een boeddhist Boeddha, maar dat is slechts een interpretatie, niets meer dan dat. Opvallend is dat religieuze mensen zich na een bde minder thuis voelen in hun religie, en zich meer spiritueel noemen, alweer een vaag begrip dat zich moeilijk laat definiëren. Duidelijk is echter dat bde’ers niet warm lopen voor regeltjesgodsdienst. Dat is voor velen een verandering in hun bewustzijn.
Opvallend is ook dat veel kenmerken van bde terug te vinden zijn bij mystici uit vroeger tijden, én bij natuurvolkeren. Gevoelens van vrede en vreugde, het gevoel in de nabijheid te zijn van iets dat de mens overstijgt, het zien van licht, figuurlijk maar vaak ook letterlijk… Mystieke ervaringen zijn niet altijd bde’s, maar er zijn er beslist geweest, een indicatie dat bde’s van alle tijden zijn. Mystici waren op zoek naar ervaring buiten het gewone, ze werden er dus niet door overvallen. Wie in onze maatschappij een bde heeft, is daar niét op voorbereid, en wordt nadien al te vaak geconfronteerd met afwijzing. Niet de bde veroorzaakt problemen, maar wel de muur van onbegrip waarop men stuit.
Tenslotte gaat Greyson in op argumenten tégen het bestaan van bijna-doodervaringen, en ontzenuwt die overtuigend met minstens stevige weerspraak en niet zelden bewijzen. Eén voorbeeld slechts: sceptici schrijven bde’s vaak toe aan zuurstoftekort in de hersenen, maar empirisch onderzoek heeft uitgewezen dat bde’s vaak samengaan met een toename van zuurstof.
En dan zijn er nog de vele getuigenissen, die niet louter anekdotisch zijn, maar vaak bewijskracht hebben. Mensen die tijdens een operatie uit hun lichaam zijn getreden en nadien perfect kunnen beschrijven welke handelingen door wie zijn verricht, wat er werd gezegd… daar weten sceptici zich geen raad mee. Er is zelfs een patiënte die kon vertellen dat een verpleegster twee verschillende veters in haar schoenen had. Deze waarnemingen werden gedaan door patiënten die onder volledige verdoving op een operatietafel lagen, hun brein functioneerde op dat moment niet meer. Je moet al hardleers zijn om dan nog te durven beweren dat bewustzijn een product is van het brein. Greyson wijst op een betere verklaring, namelijk dat het brein een interface is. Het plukt bewustzijn ergens vandaan, zoals een radio muziek uit de lucht haalt door golven op te vangen. Het brein produceert bewustzijn dus niet, maar capteert het. Maar hoe het allemaal precies in zijn werk gaat, is nog niet ontraadseld.
“Consciousness Unbound” is (nog) niet vertaald in het Nederlands. Als je het Engels niet machtig bent vind je hier een prima alternatief voor Greysons bijdrage: https://www.ponto3.org/bruce-greyson-boekbespreking
Hier vind je een interview met initiatiefnemer Edward F. Kelly, die het boek in zijn geheel beschouwt: https://www.youtube.com/watch?v=922fcZaWGw4. En hier lees je hoe je daarbij Nederlandse ondertitels kunt krijgen. https://www.ponto3.org/video-vertalen
Comments