top of page

Een Reis naar betekenis en begrip: lessen van Elisabeth Kübler-Ross


Een recente Facebook-post van Johanna Côme bracht me ertoe hier meer aandacht aan te besteden.


Vele jaren geleden, op een warme, luie zondagmiddag in Bloemfontein, Zuid-Afrika, zapte ik door de weinige televisiezenders, op zoek naar iets interessants. Toen zag ik voor het eerst Elisabeth Kübler-Ross — een vrouw met een zachte, maar krachtige stem. Ze sprak over een onderwerp dat me meteen boeide: bijna-doodervaringen. Haar woorden bezaten een bijzondere kracht, een samensmelting van wetenschap, spiritualiteit en een diep menselijk inzicht. Ze raakten me dieper dan ik had verwacht. Na die middag wist ik één ding zeker: ik moest meer ontdekken over haar en haar ideeën. Dat moment werd het begin van een reis die mijn kijk op leven en overgaan voorgoed veranderde.

Laten we eerlijk zijn, overgaan (ik gebruik dit woord consequent voor de woorden doodgaan, sterven enz..) zijn niet bepaald de populairste gespreksonderwerpen. Maar voor Elisabeth Kübler-Ross, een Zwitsers-Amerikaanse psychiater, was het precies dat waar haar hele leven om draaide. Geboren in 1926 in Zwitserland, als een van een drieling, had Elisabeth van jongs af aan al een fascinatie voor het leven en wat er daarna komt. Dit kwam misschien deels omdat ze opgroeide tijdens de Tweede Wereldoorlog, een tijd waarin deze begrippen letterlijk op scherp stonden.

Toen ze ouder werd, besloot ze dat ze dokter wilde worden. Elisabeth wilde begrijpen wat er in de geest van mensen omgaat die aan de rand van overgaan staan. Ze geloofde dat we pas echt begrijpen wat het leven betekent als we ons verdiepen in de eindigheid ervan.

Misschien ken je haar naam nog niet, maar de kans is groot dat je haar werk wel kent. Kübler-Ross is beroemd door haar baanbrekende boek On Death and Dying’  ('Over het leven en sterven') uit 1969, waarin ze voor het eerst sprak over de 'vijf stadia van rouw'. Dit model, ook wel bekend als het Kübler-Ross-model, beschrijft de emotionele reacties van mensen wanneer ze worden geconfronteerd met een terminale ziekte of een groot verlies. De stadia? Ontkenning, woede, onderhandelen, depressie, en acceptatie. Een simpele opsomming misschien, maar elk van deze stadia vertegenwoordigt een intense menselijke ervaring.


Laten we een voorbeeld nemen. Stel je voor dat je beste vriend je vertelt dat hij is ontslagen. De eerste reactie is misschien: "Nee, dat kan niet waar zijn, je doet een grapje!" Dat is de ontkenning. Vervolgens: "Waarom jij? Dit is zo oneerlijk!" Dat is woede. Dan volgt het onderhandelen: "Misschien als je dit doet of dat zegt, krijg je je baan terug." Daarna komt de depressie, het besef dat het verlies echt is: "Wat moet ik nu doen? Alles is verloren." En tenslotte, misschien na veel tijd, komt de acceptatie: "Oké, dit is nu mijn nieuwe realiteit."

Klinkt bekend? Precies. Wat Kübler-Ross ons gaf, was een manier om onze eigen, vaak chaotische emoties te begrijpen. Ze gaf woorden aan gevoelens die we misschien niet durfden te benoemen.

Tot het moment dat Elisabeth Kübler-Ross haar werk publiceerde, werd er eigenlijk niet echt gepraat over overgaan. Zeker niet in ziekenhuizen. Overgaan was iets wat achter gesloten deuren gebeurde, iets waar niemand echt over wilde praten. Dokters zagen het als een soort mislukking: de medische wetenschap had gefaald. Maar Elisabeth draaide dit alles om. Ze zei: "Hé, mensen! Overgaan is niet het einde van het leven, maar een natuurlijk onderdeel ervan."


Kübler-Ross begon met interviews met terminaal zieke patiënten, een radicaal idee op dat moment. Ze luisterde naar hun verhalen, angsten, verlangens, en ontdekte dat veel patiënten vooral wilden praten. Ze wilden gehoord worden. Niet zozeer om te praten over de ziekte zelf, maar over hun leven, hun herinneringen, hun angsten, en hun dromen. Ze wilden menselijk behandeld worden, niet als een medisch geval dat opgelost moest worden.

Laten we even een stap terug doen en naar een van de meest inspirerende verhalen kijken die voortkomen uit Kübler-Ross' werk. Er was een vrouw, laten we haar Ann noemen, die terminaal ziek was. Ann had kanker in een vergevorderd stadium en wist dat ze niet lang meer te leven had. In plaats van dat haar artsen haar met zijden handschoenen behandelden, volgens het boekje van Kübler-Ross, vroegen ze simpelweg: "Ann, hoe voel je je eigenlijk? Waar denk je aan?" Voor de eerste keer voelde Ann zich gehoord. Ze kon praten over haar angsten, haar spijt, maar ook over haar humor en liefde voor het leven. Ze kon eindelijk zichzelf zijn.

Dit voorbeeld laat zien hoe Kübler-Ross' aanpak mensen hielp om het proces van overgaan niet alleen maar als iets vreselijks te zien, maar ook als een deel van hun levensverhaal. Het gaf mensen de kracht om te zeggen wat ze wilden zeggen, en om echt te leven, zelfs in hun laatste dagen.


Elisabeth Kübler-Ross was een expert in empathie. Ze luisterde niet alleen, maar ze hoorde echt. Ze probeerde de wereld te begrijpen vanuit het perspectief van haar patiënten. Dit betekende dat ze soms zelf diep emotioneel betrokken raakte. In een interview vertelde ze dat ze vaak huilde na een sessie met een patiënt. "Ik ben ook maar een mens", zei ze eens.

Ze geloofde dat het tonen van emoties, zelfs als dokter, niet iets is om je voor te schamen, maar juist iets om te omarmen. Want, zoals ze altijd zei, "Hoe kunnen we anderen helpen hun angsten te overwinnen als we onze eigen angsten niet durven onder ogen te zien?"


Nu, tientallen jaren later, is het werk van Kübler-Ross nog steeds van enorm belang. Haar inzichten worden gebruikt in hospices, ziekenhuizen, en zelfs in ons dagelijks leven. Of het nu gaat om het verwerken van een persoonlijk verlies of het begeleiden van een geliefde die stervende is, haar werk blijft een bron van troost en begrip.


Maar laten we niet vergeten: haar boodschap was niet alleen voor terminale patiënten. Het was voor ons allemaal. Want uiteindelijk, vroeg of laat, zullen we allemaal geconfronteerd worden met verlies. En dan kunnen we misschien denken aan Elisabeth en haar lessen over hoe we het leven kunnen vieren, zelfs in het licht van het overgaan.


Boeken van Elisabeth die vertaald zijn in het Nederlands:

Lessen voor levenden: Gesprekken met stervenden: Dit boek bespreekt haar gesprekken met terminale patiënten en de inzichten die ze daaruit haalde: https://rb.gy/5qv2lm

Over de dood en het leven daarna: Dit boek behandelt haar onderzoek naar sterven en de ervaringen van mensen die bijna-doodervaringen hebben gehad: https://rb.gy/h3595g

Levenslessen: Over het leven voor de dood: Samen met David Kessler biedt Kübler-Ross inzichten en lessen over hoe we het leven in zijn volheid kunnen beleven: https://rb.gy/wowy7o



Hier lees je hoe je Nederlandse ondertitels bij de beeldfragmenten kunt krijgen:


Noël

Comments


bottom of page