BDE’s en geloof: congruentie en conflict met traditionele theologie

De bijna-doodervaring (BDE) is een intrigerend fenomeen dat al tientallen jaren de aandacht trekt. Het wordt gedefinieerd als een intense, vaak levensveranderende ervaring die zich voordoet wanneer iemand zich in een levensbedreigende situatie bevindt, of zelfs klinisch dood is. Deze ervaringen komen vaak voor onder extreme omstandigheden, zoals bij een trauma, een hartstilstand of wanneer de hersenactiviteit stopt—situaties waarin je zou verwachten dat er geen bewustzijn of zintuiglijke waarneming mogelijk is volgens de gangbare neurowetenschappelijke opvattingen.

Wat opvalt aan de typische BDE is dat ze culturen, generaties en wereldbeelden overstijgt. Veelvoorkomende elementen zijn het gevoel van het lichaam te verlaten (uittreding), het reizen door een tunnel, het aangetrokken worden door een stralend licht, en het ontmoeten van overleden dierbaren of spirituele wezens. Een van de meest aangrijpende aspecten is de communicatie met een onbeschrijfelijk, opperwezen van licht en onvoorwaardelijke liefde. Hoewel sceptici deze verhalen vaak afdoen als hallucinaties of "het laatste vuurwerk" van de hersenen, hebben onderzoeksresultaten belangrijke vragen opgeworpen over onze wereldbeelden—zowel die van naturalisten als van gelovigen.

De consistentie in de verhalen over BDE's, die al teruggaan tot de eerste studies van Raymond Moody in 1975, is echt opmerkelijk. De overeenkomsten in ervaringen, zoals gevoelens van vrede, liefde, en kennis, evenals het hebben van een levensoverzicht, maken het moeilijk te geloven dat deze ervaringen slechts subjectieve dromen of hallucinaties zijn. Een belangrijk argument tegen puur materialistische verklaringen is het bestaan van verifieerbare waarnemingen (veridicale perceptie). Dit zijn situaties waarin mensen nauwkeurige informatie kregen die ze onmogelijk met hun fysieke zintuigen konden waarnemen, wat suggereert dat het bewustzijn onafhankelijk van het lichaam kan functioneren.

• Pam Reynolds: Dit is een van de meest gedocumenteerde gevallen. Tijdens een complexe hersenoperatie werd haar hart stilgelegd, haar bloed afgetapt, en haar lichaamstemperatuur verlaagd tot 60 graden Fahrenheit. Haar hersenactiviteit (EEG) was nul. Toch kon ze nauwkeurig de craniale zaag beschrijven (die leek op een elektrische tandenborstel), de kleine gereedschapskist, en ze hoorde een gesprek over haar lies-slagaders, terwijl haar ogen waren afgeplakt en er luide klikgeluiden in haar oren werden afgespeeld. Deze details werden later bevestigd door het medische team.

• Het Kunstgebit Incident: Een patiënt in de Nederlandse prospectieve studie van cardioloog Pim van Lommel kon, nadat hij uit een coma kwam na een hartstilstand, verifieerbare en correcte visuele details geven van zijn reanimatie. Hij beschreef hoe een verpleegkundige zijn kunstgebit uit zijn mond haalde en in een kar legde. Dit gebeurde terwijl zijn hersenen stilgevallen waren, wat binnen 30 seconden na een hartstilstand gebeurt.

BDE's leiden bovendien tot diepgaande en blijvende veranderingen in waarden en spirituele houdingen, wat een spiritueel ontwaken teweegbrengt dat aanzienlijk verschilt van de veranderingen die optreden na alleen levensbedreigende gebeurtenissen zonder BDE. Overlevenden ervaren vaak een totale afname van angst voor de dood.

De overvloed aan BDE-getuigenissen lijkt verschillende belangrijke pijlers van de traditionele theologie te ondersteunen.

Ten eerste suggereren de verhalen dat er een bovennatuurlijk rijk bestaat. De consistentie van deze verhalen, vooral de goed onderbouwde gevallen, ondermijnt het strikte naturalistische standpunt dat er niets buiten de natuurlijke wetten bestaat.

Ten tweede bevestigen de getuigenissen het bestaan van een opperwezen wiens essentie liefde en licht is. Dit is een van de meest constante elementen in westerse BDE’s en sluit mooi aan bij Bijbelse beschrijvingen dat "God liefde is" (bijv. 1 Johannes 4:8) en "God licht is" (bijv. 1 Johannes 1:5).

Ten derde wijzen BDE’s erop dat er een hiernamaals bestaat. De gegevens, vooral de goed gedocumenteerde uittredingservaringen (OBE's), suggereren dat het bewustzijn de fysieke dood overleeft en ergens anders een overgang maakt. Bovendien wijzen talloze getuigenissen erop dat dit hiernamaals zowel hemelse als helse trajecten omvat, met zalige, pijnloze bestemmingen, maar ook met angstaanjagende en oncomfortabele ervaringen. De beschrijvingen van hemelse BDE’s sluiten aan bij de hoop dat mensen in de eeuwigheid vrij zijn van pijn en verdriet (vgl. Openbaring 21:4) en herenigd worden met hun geliefden.

Laten we het hebben over het bijzondere moment van de ontmoeting met Jezus. Een opvallend aantal mensen die geïnterviewd zijn (ongeveer een derde van degenen die in westerse studies een goddelijke verschijning hebben ervaren) zegt dat ze Jezus hebben ontmoet, ongeacht hun eerdere geloofsovertuigingen. Dit sluit mooi aan bij de traditionele opvatting van Jezus als de goddelijke vertegenwoordiger van het bovennatuurlijke. Daarnaast geven veel mensen aan dat het belangrijkste doel van hun levensoverzicht (life review) was om hun zorg voor anderen te evalueren, wat prachtig aansluit bij het Bijbelse gebod om naastenliefde te tonen.

Hoewel er veel overeenkomsten zijn, zorgen BDE-rapporten voor aanzienlijke theologische spanningen, vooral als het gaat om soteriologie (de leer van de redding).

1. Wie Krijgt Toegang tot de Hemel? Traditioneel gezien geloven de meeste Christelijke tradities dat redding wordt bereikt door genade en geloof in Jezus Christus (een beslissing die vóór de dood moet worden genomen). Maar BDE-onderzoek laat zien dat er geen bewijs is dat alleen volgers van Jezus een zalige BDE ervaren. Mensen met verschillende achtergronden, zoals moslims, hindoes, agnosten en atheïsten, hebben ook gelukzalige BDE's gerapporteerd. De kernaspecten van deze ervaringen (vrede, licht, liefde, levensoverzicht) komen vaak voor, ongeacht de religieuze achtergrond van de persoon. Als deze ervaringen echt zijn, zou dat kunnen betekenen dat er een bredere toegang is tot een paradijselijk hiernamaals dan de traditionele, smalle interpretatie van het reddingsdogma. Terwijl sommigen dit afdoen als subjectieve culturele interpretaties van een onverifieerbare gebeurtenis, vragen anderen zich af hoeveel soortgelijke, onafhankelijke getuigenissen er nodig zijn voordat dit verhaal echt gewicht krijgt in de theologie.

2. Is Er een Postmortale “Tweede Kans”? De meest controversiële spanning betreft de mogelijkheid van een postmortale bekering of redding. De Bijbelse traditie leert dat het oordeel volgt op de dood (Hebr. 9:27) en dat redding een beslissing is die vóór de dood moet worden genomen. Sommige BDE-getuigenissen lijken dit te weerleggen. Personen die een helse of angstaanjagende BDE hebben meegemaakt, zoals Paul Ojeda (cocaïne-overdosis) en Howard Storm (een atheïst en kunstprofessor), beweren dat zij pas nadat ze klinisch dood waren en in een benarde toestand verkeerden, om genade schreeuwden en vervolgens door God of Jezus werden gered of opgehaald.

Deze verhalen, hoewel ze anekdotisch van aard zijn, wijzen erop dat er misschien een kans op redding bestaat na het verlaten van het fysieke rijk, zelfs voor degenen die in dit leven volop de gelegenheid hebben gehad om het evangelie te horen en het te verwerpen.

De opeenstapeling van consistente en soms bevestigde verslagen van BDE’s heeft twee belangrijke implicaties:

1. Een Doordringend Apologeticum: BDE’s kunnen dienen als een data-gedreven argument voor het bovennatuurlijke, wat de strikt atheïstische of materialistische opvatting aanzienlijk ondermijnt.

2. Een Verhelderende Hermeneutiek: De verrassende consistentie in de verhalen over liefde, licht en een bredere universele ervaring kan BDE's helpen om de Christelijke theologie te informeren en mogelijk uit te breiden. Het grondig bestuderen van BDE’s kan, zo wordt gesuggereerd, leiden tot nieuwe inzichten in de reikwijdte van Gods liefde, zonder de fundamentele pijlers van het geloof te ondermijnen.

Naarmate de wetenschappelijke gegevens en getuigenissen blijven toenemen, wordt het steeds moeilijker om te ontkennen dat BDE’s de werkelijkheid weerspiegelen. Dit roept belangrijke vragen op over de relatie tussen ons bewustzijn en ons brein, en over de essentie van leven en dood.

Een BDE fungeert als een kompas dat we plotseling in handen krijgen; het bevestigt dat we op een reis zijn (met het schip en de bestemming), maar de kaarten die we hadden over de route (de traditionele soteriologie) moeten misschien wel herzien worden, gezien deze nieuwe en onverwachte navigatie-informatie.

Anoniem